زمانی که اسم یک ورزش لوکس به میان می‌آید، ورزش هایی مثل تنیس، اسکی و گلف به ذهن خطور می‌کند، اما شاید باورش برای عامه مردم سخت باشد چوگان، که همیشه ورزشی سنتی و اصیل به حساب می‌آمده، یکی از گران‌ترین و لوکس‌ترین ورزش‌ها به حساب بیاید. ورزشی که به خاطر نقش پررنگ اسب در آن، گران و پرهزینه می‌شود؛ این بازی دارای قدمتی طولانی است، قدمتی به اندازه شاهان ایرانی که می‌توان تصور کرد با همین چوب‌ها و اسب‌ها در میدان‌های خط کشی شده، جولان می‌دادند تا گوی سبقت را از یکدیگر بربایند.
تاریخچه دقیقی از اینکه کدام ورزش یا بازی امروزی، در میان دیگر ورزش‌ها قدمت بیشتری دارد در دسترس نیست، اما خیلی‌ها «چوگان»، ورزش ایرانی متشکل از یک ورزشکار، اسب، چوب و گوی را قدیمی‌ترین بازی تیمی در دنیا می‌دانند. پیشینه بازی به 600 سال پیش از میلاد مسیح می‌رسد. در ادبیات ایران، اشاره‌های فراوانی به قدمت این بازی شده است؛ رودکی، سعدی، حافظ، ناصرخسرو و مولانا شعرایی بودند که از چوگان در اشعار خود استفاده کرده اند، اما هیچ شاعری به اندازه فردوسی از چوگان سخن به میان نیاورده است. فردوسی در شاهنامه به وفور از علاقه ایرانیان به چوگان سخن گفته و چندین بازی چوگان میان اساطیر ایرانی را هم به نظم درآورده است.
چوگان، ورزشی برخاسته از تمدن کهن ایران باستان است؛ ورزشی که به احتمال فراوان اولین تجربه بشر مدرن، از یک بازی تیمی قاعده مند است. در هزاره‌های قبل، آن زمانی که کشورگشایی، در دستور کار تمامی دولتمردان قرار داشت، آمادگی هرچه بیشتر برای رزم، یکی از مهم‌ترین ارکان نظامی به شمار می‌آمد.
در سپاه ایران، برای آماده نگه داشتن نظامیان و هم چنین اسب هایشان، چوگان بازی می‌شده است، و آنگونه که در تاریخ آمده است این بازی، با یک قاعده خاص و هم چنین در حضور داور انجام می‌شده است. چوگان، بازی بی انگیزه ای نبوده و به طور کامل یک بازی استراتژیک است که به آمادگی سوار و اسب با هم نیاز دارد. سوار و اسب در بازی چوگان مشق رزم می‌کرده اند، چوگان ورزش سواره نظام بوده و هاکی، ورزش پیاده نظام ایرانیان.
آنگونه که در تاریخ آمده، هاکی و گلف، از چوگان مشتق شده اند. بسیاری از قوانینی که در شاهنامه فردوسی در مسابقه چوگان آمده هنوز به قوت خود باقی است. درضمن در یاد تاریخ، هیچ مسابقه ای پیش از مسابقه سیاوش با تیم ایرانی در برابر تیم توران میان تیم‌های هیچ دو کشوری انجام نشده است.
چوگان، بازی شاهان و بزرگان بوده و در زمان هخامنشیان بازی می‌شده است. چوگان به هنگام کشورگشایی داریوش اول در هند، به این شبه قاره رفت و در آنجا رواج زیادی پیدا کرد. این بازی پرجنبش که نیمی اسب و نیمی سوار به جایش می‌آورند در نوشته‌های ایرانی از «کارنامه اردشیر بابکان» گرفته تا ترانه‌های مردمی و اشعار شعرای بزرگ وجود دارد.
نام چوگان از نام چوبی که در آن استفاده می‌شود، برگرفته شده است، این ورزش در ایران پس از صفویان کم کم رو به فراموشی رفت. دوره صفویه مهم‌ترین برهه چوگان در ایران پس از اسلام است. این بازی در این دوره در قزوین آغاز شد و سپس به اصفهان رفت. این طور به نظر می‌رسد که شاه عباس صفوی هر زمانی که از جنگ و لشکرکشی و سفر فارغ می‌شد یا می‌خواست میهمانان بیگانه خود را سرگرم کند، چوگان بازی می‌کرده و به دستور شاه عباس اول صفوی، میدان نقش جهان اصفهان (میدان امام خمینی) به منظور برگزاری بازی چوگان احداث شد. این میدان، قدیمی‌ترین زمین بازی چوگان در جهان است.
در زمان فرمانروایی مغولان بر هند، چوگان همانند بسیاری از دستاوردهای فرهنگی، هنری و ورزشی به هند برده شد و در آن سرزمین گسترش و رواج یافت. انگلیسی‌ها در هند این بازی را آموختند و آن را به انگلستان بردند، چوگان از انگلستان به امریکا رفت. پس از آن مسابقاتی میان امریکا و آرژانتین برگزار شد و این بازی در قاره امریکا محبوبیت بسیار یافت. هم چنین از سال 1900 تا 1936 چوگان از بازی‌های رسمی المپیک بود.
در سال‌های اخیر چوگان به سبب پشتوانه غنی فرهنگی اش، بار دیگر مورد توجه قرار گرفت و به ویژه پس از سال 1380، فدراسیون آن شکل گرفت و در حال حاضر این ورزش در ایران به سرعت رو به پیشرفت است، حتی تا سال‌های ابتدایی پس از انقلاب اسلامی ایران، هرگاه در گوشه ای از دنیا، چوگان بازی می‌شده، پرچم ایران برافراشته می‌شده است.
در حال حاضر، تنها دو زمین برای این بازی در ایران وجود دارد؛ زمین هایی که برای بازی استاندارد باشند و بتوان مسابقات را در آنها برگزار کرد. نگهداری از اسب، عضویت در باشگاه و آمادگی برای شرکت در مسابقات، هزینه‌های ورزش چوگان است که باعث گران‌تر شدن آن نسبت به آنچه در تصور عمومی وجود دارد، می‌شود.
سعیده صادقی، عضو تیم ملی چوگان، از هزینه‌های معمول این ورزش نه چندان معروف می‌گوید، ورزشی که دوستداران اسب، بیشتر به آن گرایش دارند. «اسب‌ها انواع مختلفی دارند، از 20 میلیون تومان قیمت دارند.» صادقی معتقد است آنچه افراد را به چوگان متمایل می‌کند، عشق و علاقه به اسب است.
اسب‌های چوگان هم انواع و اقسام مختلفی دارند، اسب‌های مادیون عرب که همیشه در زمره گران‌ترین اسب‌ها محسوب می‌شوند، به درد چوگان بازان نمی‌خورد، اسب‌های چوگان باید قد کوتاهی داشته باشند تا سوارکار بتوان با کمک چوب به گوی ای که روی زمین است، ضربه بزند. آنچه مشخص است مادیون در این بازی، گران‌تر از نریون هستند، همچنین اسب‌های کوتاه که به اسب‌های پونی معروفند، از بلندقامت‌ها گران ترند. اینکه هرچه نژاد اسب‌ها به سمت ترکیب ترکمن و اروپایی می‌روند، برای چوگان بازان ارزشمندتر می‌شوند.
صادقی درباره هزینه‌های بالای چوگان معتقد است که بیشتر این هزینه‌ها صرف خرید و نگهداری از اسب می‌شود: «اسب هم مانند هر موجود زنده ای هزینه هایی دارد، مثل انسان‌ها و مثل دیگر موجودات زنده. یک اسب شاید اندازه یک انسان خرج داشته باشد و این طبیعی است.»
اسب‌های چوگان هفته ای سه روز تمرین سخت می‌کنند و سه روز دیگر تمرین سبک دارند تا عضلاتشان نگیرد. این تمرین سبک که کارکرد ریکاوری در دیگر ورزش‌ها را دارد برای اسب چوگان، می‌تواند شامل قدم زدن در محوطه باشگاه باشد؛ کاری که مانع از ورم کردن عضلات اسب می‌شود. اما بازی شاهان و بزرگان پیشین که سال هاست دوباره در ایران رونق گرفته، امروزه یک بازی اشرافی به حساب می‌آید یا همه می‌توانند چوگان بازی کنند؟
در سال‌های اخیر بازی هایی رواج پیدا کرده است که برای یک بخش خاص حامعه قابل دسترسی است؛ ورزش هایی مثل تنیس، اسکی و اسب سواری. این رشته‌ها در لیست رشته ای پرهزینه قرار می‌گیرند. چوگان هم به واسطه حضور اسب در این بازی، نمی‌تواند ورزشی ارزان قیمت و به بیان دیگر قابل دسترس برای همه باشد.
اسب چوگ
آن را می‌توان با هزینه حدود 20 میلیون تومان خریداری کرد، اسب‌های اصیل‌تر و چابک‌تر قیمت‌های بیشتری دارند، اما به طور میانگین اسب‌های چوگان بازان ایران بین 20 تا 70 میلیون تومان قیمت دارند. همین ابتدای کار، شاید دلیل لوکس و گران بودن این ورزش روشن شود، اما تنها هزینه اسب، فقط بهای خرید آن نیست، هر اسب به طور میانگین ماهیانه حدود یک میلیون و دویست هزار تومان هزینه نگهداری دارد. این هزینه شامل تهیه علوفه، کارگر و مهتر و هم چنین نگهداری از آن هم می‌شود. جا به جایی اسب‌ها برای انجام مسابقه هم هزینه خاص خود را دارد.
چوگان ورزشی است که 50 درصد آن به چوگان باز و 50 درصد آن به چوگان باز و 50 درصد دیگر به اسب بستگی دارد، البته به اسبی که آموزش چوگان دیده باشد و این بازی را بلد باشد؛ اتفاقی که حداقل یک سال آموزش مداوم برای اسب نیاز دارد.
اگر به هزینه‌های اسب، هزینه ادوات چوگان، از چوبش گرفته تا گوی را هم اضافه کنیم، هر چوگان باز باید به طور میانگین ماهیانه پنج و نیم میلیون تومان برای این بازی هزینه کند.
اما جالب‌ترین نکته درباره چوگان را محمدرضا شاپوری، مدیر مجموعه ورزشی قصر فیروزه می‌گوید: «چوگان، بازی بزرگان است و بزرگی کردن هزینه خودش را دارد.» این شاید دقیق‌ترین تصویر از هزینه‌های یک رشته ورزشی گران باشد؛ ورزشی که در سال‌های اخیر میان قشر خاصی از جامعه طرفداران زیادی پیدا کرده است.
